Ο αιρετός τύραννος

Ο αιρετός τύραννος

 

Ο τίτλος «αιρετός τύραννος» προέρχεται από τον Αριστοτέλη (Πολιτικά) και είναι κατ’ αυτόν ο αισυμνήτης. Πριν πάμε όμως στον αισυμνήτη και στη σύνδεση του παρελθόντος με το σήμερα, ας κάνουμε μία μικρή στροφή προς τα βάθη της ιστορίας.

Από τον 6^ο αιώνα, από την μεταμυκηναϊκή εποχή και μετά, η μετάβαση από την μοναρχία στη δημοκρατία πραγματοποιείται μέσα από μιά σειρά εξελικτικών φάσεων. Η κεφαλή του κράτους, που είναι το ασιατικό δεσποτικό πρότυπο, ο άναξ, με απόλυτη εξουσία πάνω στους υπηκόους του, βαθμιαία μεταμορφώνεται σε φορέα ορισμένων μόνο εξουσιών πάνω στους υπηκόους του, δεσμευμένο από γραπτή πλέον νομοθεσία και σε πρώτο πολίτη ελεγχόμενο από άλλους φορείς εξουσίας, όπως η βουλή και η εκκλησία του δήμου, για να καταλήξει, όπου διατηρηθεί ο θεσμός, σε απλό προκαθήμενο της δημόσιας λατρείας. Ακόμα και ως όρος ο άναξ, από τον 6^ο αιώνα κι έπειτα, αναγνωρίζεται μόνο στα πρόσωπα των θεών, όχι στην κεφαλή του κράτους που από τότε λέγεται βασιλιάς. Με τον καιρό ο ρόλος της βουλής και της εκκλησίας του δήμου γίνεται όλο και πιο ουσιαστικός, δηλαδή η βουλή και η εκκλησία του δήμου αποκτούν περισσότερη δύναμη και επιτελούν λειτουργίες ευρύτερες και οργανικότερες για το πολίτευμα.

Στο μεταβατικό στάδιο από την μοναρχία στη δημοκρατία, εμφανίζονται δύο νέοι τύποι φορέα εξουσίας, δηλαδή ο τύπος του τυράννου και ο τύπος του αισυμνήτη. Με αυτούς συνδέεται βασικά η καταγραφή του εθιμικού Δικαίου (άγραφου κανόνα μέχρι τότε), που γίνεται ο νους της πολιτείας και περιορίζει την αυθαιρεσία κατά την άσκηση της εξουσίας. Η κύρια συμβολή των τυράννων στη γένεση της δημοκρατίας είναι η επιτυχία τους να σπάσουν την αριστοκρατική παράδοση της κληρονομικής διαδοχής στην εξουσία, παρόλο που οι ίδιοι προέρχονται από την αριστοκρατική τάξη. Κατά τον Γερμανό ιστορικό Helmut Berve, στο έργο του «Die Tyrannis bei den Griechen», τύραννος είναι αυτός, που, χωρίς να βασίζεται στο νόμο και χωρίς να δεσμεύεται από αυτόν, ασκεί εξουσία με προσωπική του δύναμη και για προσωπική του ωφέλεια. Παρ’ όλα τα αυστηρά μέτρα ασφάλειας και τις αυθαίρετες ενέργειες, αγνοεί την φανατική καταπίεση των συνειδήσεων και την παραβίαση της περιοχής του ιδιωτικού δικαίου των πολιτών. Με μιά λέξη, η εξουσία αυτή δεν είναι ολοκληρωτική παρόλο που παρατηρούνται εκπληκτικές ομοιότητες με τον σύγχρονο δικτάτορα.

Ο αισυμνήτης, είναι κι αυτός μονάρχης, σε ορισμένα γνωρίσματά του όμοιος με τον βασιλιά και τον τύραννο, σε άλλα διαφορετικός από αυτούς. Όμοιος, επειδή, όπως ο βασιλιάς και ο τύραννος, ασκεί ανεξέλεγκτα την νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία, διαφορετικός όμως, επειδή, ούτε κληρονομικός άρχοντας είναι, όπως ο βασιλιάς, ούτε κυβερνά χωρίς την θέληση των πολιτών, όπως ο τύραννος. Σε περιόδους που η εσωτερική κατάσταση περνούσε κρίση σε ορισμένες πόλεις, οι αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις συμφωνούσαν να παραδώσουν τις εξουσίες σε πρόσωπο κοινής αποδοχής, με την εντολή το πρόσωπο αυτό να αποκαταστήσει ή να διασφαλίσει την έννομη τάξη, που είχε καταργηθεί ή βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο. Η εξουσία δε που παραχωρούσαν οι πόλεις στον αισυμνήτη, μπορούσε να είναι ισόβια ή για ορισμένη περίοδο, ανάλογα με την περίσταση. Ο αισυμνήτης, είχε την ευχέρεια να ανταποκριθεί στην αποστολή του με ορισμένα εκτελεστικά και νομοθετικά μέτρα κατά την κρίση του. Σε πολλές περιπτώσεις η πολιτειακή μεταρρύθμιση ήταν συνυφασμένη με την καταγραφή, επομένως με την καθιέρωση και κατοχύρωση του εθιμικού Δικαίου. Από το έργο αυτό, ορισμένοι αισυμνήτες πλησιάζουν μεγάλους νομοθέτες του αρχαίου κόσμου. Την μεγαλύτερη υστεροφημία ως αισυμνήτες, άφησαν, ο Πιττακός στη Μυτιλήνη, ο Ζάλευκος στους κατωιταλικούς Επιζεφύριους Λοκρούς και ο Χαρώνδας στη σικελική Κατάνη.

Στην εποχή μας, σαν αισυμνήτης μπορεί να χαρακτηρισθεί ο πρώην πρωθυπουργός κ. Παπαδήμας, εφόσον οι αντίπαλες παρατάξεις, ανίκανες να κυβερνήσουν και φοβούμενες το πολιτικό κόστος, τον επέλεξαν για ορισμένη χρονική περίοδο, για να διασφαλιστεί – όχι η ευημερία των πολιτών, αλλά η υποδούλωση τους στα όργανα του ακραίου καπιταλιστικού συστήματος (Δ.Ν.Τ., άτυπο συμβούλιο υπουργών οικονομικώς της Ε.Ε. κτλ.). Σαν ισόβιους αισυμνήτες του περασμένου αιώνα, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους ηγέτες της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης, μιάς κι αυτοί ήταν διορισμένοι από τον κύκλο του Πολίτμπιρο.

Επειδή, εδώ στα της πόλης μας, καμία πολιτική παράταξη από τις υπάρχουσες αλλά και από τις έν δυνάμει, δεν είναι ικανές να διοικήσουν προς όφελός μας, μήπως είναι καλό, όλες αυτές οι αντίπαλες παρατάξεις να ομονοήσουν – ειδικότερα τώρα που με τα έργα του ΜΕΤΡΟ η ποιότητα της ζωής μας θα υποβαθμιστεί τόσο πολύ που θα θυμίζει την κόλαση του Dante Alighieri, και να προτείνουν έναν αισυμνήτη (όχι φυσικά τύπου Παπαδήμα) αλλά τύπου σαν του Πιττακού από την Μυτιλήνη;  

Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο στην πόλη μας, θα πρέπει πρώτα και κύρια, οι πολιτικές παρατάξεις να μάθουν να σκέφτονται, ελεύθερες από κομματικά λάβαρα και ψευδοϊδεολογίες. Έχουν την ωριμότητα άραγε οι εμπλεκόμενοι με τα κοινά συμπολίτες μας να αντιληφθούν την ανεπάρκειά τους και να προχωρήσουν ένα βήμα μπροστά; Προς την ενότητα; Έχουν την δύναμη να αφήσουν πίσω τους εγωισμούς και άλλες παθογένειες που τις γεννά η απληστία; Είναι ικανοί να καταλάβουν ότι οι συγκρούσεις διαιωνίζουν τα προβλήματα και δεν τα λύνουν;

Πέραν αυτών, είναι θλιβερή η διαπίστωση, συμπολίτες μας, να πασχίζουν με νύχια και δόντια να εκλέγονται, όχι μία, αλλά πολλές φορές, και το μόνο που κάνουν, είναι να περιφέρουν την ρηχότητά τους, πιστεύοντας μάλιστα πως κάτι σπουδαίο κάνουν. Η τακτική αυτή, αφήνει υγιή στοιχεία έξω από τα κοινά, διότι έν κατακλείδι, το πολιτικό σύστημα σε όλα του τα επίπεδα σήμερα, απαρτίζεται από μετριότητες και ουδείς σοβαρός άνθρωπος θέλει να έχει εμπλοκή στον κατήφορο αυτό.