Συνήθεια και ιδανικά

Συνήθεια και ιδανικά

Ο νους είναι σιωπηλός μόνο με την αφθονία της ενέργειας, όταν υπάρχει εκείνη η προσοχή στην οποία κάθε αντίφαση, κάθε τράβηγμα της επιθυμίας προς διαφορετικές κατευθύνσεις, έχει πάψει. Ο αγώνας της επιθυμίας να είναι σιωπηλή, δεν φέρνει τη σιωπή. Η σιωπή δεν μπορεί να εξαγοραστεί με οποιαδήποτε μορφή καταναγκασμού, δεν είναι η ανταμοιβή της καταπίεσης, ούτε της εξύψωσης. Αλλά ο νους που δεν είναι σιωπηλός, δεν είναι ποτέ ελεύθερος, και είναι μόνο στον σιωπηλό νου που ανοίγονται οι ορίζοντες, οι ουρανοί. Η ευδαιμονία που ο νους αναζητάει δεν μπορεί να βρεθεί με την αναζήτηση, ούτε και βρίσκεται στη πίστη. Μονάχα ο σιωπηλός νους μπορεί να δεχτεί εκείνη την ευλογία που δεν ανήκει ούτε στην εκκλησία ούτε στην πίστη. Για να είναι σιωπηλός ο νους, όλες οι αντιφατικές πλευρές του πρέπει να ενωθούν και να συγχωνευτούν στη φλόγα της κατανόησης. Ο σιωπηλός νους δεν είναι ο νους που συλλογίζεται, για να συλλογιστείς θα πρέπει να υπάρξει ο παρατηρητής και το παρατηρούμενο, ο πειραματιζόμενος που τον βαραίνει το παρελθόν. Στο σιωπηλό νου δεν υπάρχει κέντρο όπου να γίνεσαι ή να είσαι ή να σκέφτεσαι. Κάθε επιθυμία είναι αντίφαση, γιατί κάθε κέντρο επιθυμίας αντιτίθεται σ’ ένα άλλο κέντρο. Η σιωπή του ακέραιου νου είναι ο στοχασμός.

        Εγώ, είπε η καλή φίλη, θρυμματίζοντας τον στοχασμό των στιγμών με την απαλή φωνή της, θα έλεγα να συζητήσουμε για τον χρόνο. Όσο μπορώ να δω, ο χρόνος είναι απαραίτητος για την καλλιέργεια εκείνων των ιδιοτήτων της ευαισθησίας του νου που είναι ουσιώδης, αν θέλει κανείς να προχωρήσει και να αποκτήσει την έμπνευση, ή μάλλον όχι αυτή αλλά την φώτιση. Έτσι δεν είναι; Έχω πάρει ως δεδομένο ότι ο χρόνος είναι απαραίτητος για να επιτευχθεί η λύτρωση, αυτό υποστηρίζουν νομίζω τα περισσότερα θρησκευτικά βιβλία κι εγώ δεν τα αμφισβητώ. Ακούει κανείς εδώ κι εκεί ότι ορισμένα άτομα έχουν πραγματώσει αυτή την εξαίσια λύτρωση σε κάποια στιγμή, αλλά αυτοί είναι μονάχα οι λίγοι, οι πολύ λίγοι, οι άλλοι πρέπει να έχουμε χρόνο, λιγότερο ή περισσότερο, στον οποίο να προετοιμάσουμε το νου μας να δεχτεί αυτή την ευδαιμονία. Αλλά βλέπω ότι για να σκεφτεί με διαύγεια ο νους θα πρέπει να είναι ελεύθερος από συμπεράσματα. Έτσι δεν είναι;

        Ας το δούμε με ηρεμία, τι εννοούμε με τον χρόνο; Υπάρχει χρόνος με το ρολόι, χρόνος σαν παρελθόν, σαν παρόν και σαν μέλλον. Υπάρχει χρόνος σαν μνήμη, χρόνος σαν απόσταση, η μετάβαση από αυτό το σημείο σε κείνο, και χρόνος σαν επίτευξη, η πορεία του γίγνεσθαι κάτι. Όλα αυτά είναι το τι εννοούμε με χρόνο. Και είναι ποτέ δυνατόν για το νου να είναι ελεύθερος από το χρόνο, να προχωρήσει πέρα από τους περιορισμούς του; Ας αρχίσουμε με τον χρονολογικό χρόνο. Μπορεί ποτέ κανείς να είναι ελεύθερος από τον χρόνο στην πραγματική, χρονολογική σημασία;

        Όχι φυσικά, αν θέλει να προλάβει το λεωφορείο. Για να είναι λογική η δράση του σε αυτό τον κόσμο και για να διατηρήσει κάποιο είδος τάξης, ο χρονολογικός χρόνος είναι ουσιώδης.

        Ωραία, κατόπιν υπάρχει ο χρόνος σα μνήμη, συνήθεια, παράδοση, και χρόνος σαν προσπάθεια για να επιτύχει κανείς κάτι, να εκπληρώσει, να γίνει. Φανερό είναι πως χρειάζεται χρόνος για να μάθεις ένα επάγγελμα ή μία τέχνη, αλλά είναι ο χρόνος το ίδιο απαραίτητο για την πραγμάτωση του Υπέρτατου;

        Εγώ νομίζω ότι είναι.

        Που όλο αυτό είναι συνονθύλευμα μνημών και συνειρμών, τόσο συνειδητών όσο και μη συνειδητών. Είναι η οντότητα που χαίρεται και υποφέρει, που εξασκείται στην αρετή, αποκτάει γνώση, συσσωρεύει πείρα,  οντότητα που γνωρίζει την εκπλήρωση και την απογοήτευση της μη εκπλήρωσης, και που νομίζει ότι υπάρχει ψυχή, ο ανώτερος εαυτός. Αυτή η οντότητα, αυτό το εγώ, είναι το προϊόν του χρόνου. Η ουσία του αυτή καθ’ αυτή είναι χρόνος. Σκέφτεται στο χρόνο, λειτουργεί στο χρόνο και εποικοδομεί τον εαυτό του στο χρόνο. Αυτό το εγώ, που είναι μνήμη, νομίζει ότι μέσω του χρόνου θα φτάσει το Υπέρτατο. Αλλά το Υπέρτατο, του είναι κάτι που έχει διατυπώσει το εγώ, κι επομένως βρίσκεται κι αυτό επίσης μέσα στο πεδίο του χρόνου, έτσι δεν είναι;

        Έτσι όπως το λέτε, δείχνει πως εκείνος που κάνει την προσπάθεια και ο σκοπός για τον οποίο αγωνίζεται βρίσκονται έξ ίσου μέσα στη σφαίρα του χρόνου.

        Μέσω του χρόνου μπορείτε να επιτύχετε μόνο εκείνο που ο χρόνος έχει δημιουργήσει. Η σκέψη είναι η απόκριση της μνήμης και η σκέψη μπορεί να πραγματώσει μόνο εκείνο που η ίδια η σκέψη έχει οικοδομήσει.  

        Θέλετε να πείτε ότι ο νους πρέπει να είναι ελεύθερος από τη μνήμη και από την επιθυμία να επιτύχει, για να πραγματώσει;

        Θα φτάσουμε σ’ αυτό σε λίγο. Αν μπορούμε, ας πλησιάσουμε το πρόβλημα διαφορετικά. Πάρτε τη βία, για παράδειγμα, και το ιδανικό της μη-βίας. Λένε ότι το ιδανικό της μη-βίας είναι ανασταλτικό της βίας. Αλλά είναι; Ας πούμε ότι είμαι βίαιος, και το ιδανικό μου είναι να μην είμαι βίαιος. Υπάρχει ένα διάστημα, ένα χάσμα ανάμεσα σ’ αυτό που πραγματικά είμαι, και σε κείνο που θα έπρεπε να είμαι, το ιδανικό. Για να καλυφθεί αυτή η ενδιάμεση απόσταση απαιτείται χρόνος, το ιδανικό θα το επιτύχω βαθμιαία, και κατά το διάστημα της βαθμιαίας προσέγγισης, έχω την ευκαιρία να επιδίδομαι στην ευχαρίστηση της βίας. Το ιδανικό είναι το αντίθετο αυτού που είμαι, και όλα τα αντίθετα περικλείουν τους σπόρους των αντιθέτων τους. Το ιδανικό είναι μία προβολή της σκέψης, της μνήμης, και η εξάσκηση ενός ιδανικού είναι μία εγωκεντρική δράση, ακριβώς όπως είναι η βία. Για πολλούς αιώνες ελέχθη, και εμείς συνεχίζουμε να το επαναλαμβάνουμε, ότι για να ελευθερωθούμε από τη βία χρειάζεται χρόνος, αλλά αυτό είναι μία συνήθεια και μόνο και δεν υπάρχει σοφία πίσω από αυτό. Εξακολουθούμε να είμαστε βίαιοι. Επομένως ο χρόνος δεν είναι παράγοντας της ελευθερίας, το ιδανικό της μη-βίας, δεν ελευθερώνει το νου από τη βία. Και δεν μπορεί η βία απλώς και μόνο να σταματήσει, όχι αύριο, ή μετά από δέκα χρόνια;

        Θέλετε να πείτε ακαριαία;

        Όταν χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη, δεν συνεχίζετε να σκέφτεστε ή να αισθάνεστε με όρους του χρόνου; Μπορεί η βία να σταματήσει, αυτό είναι όλο, όχι σε κάποια στιγμή;

        Είναι κάτι τέτοιο δυνατό;

        Μόνο με την κατανόηση του χρόνου. Έχουμε συνηθίσει στα ιδανικά, έχουμε αποκτήσει τη συνήθεια να αντιστεκόμαστε, να καταπιέζουμε, να εξυψώνουμε, να υποκαθιστούμε, και όλα αυτά συνεπάγονται προσπάθεια και αγώνα μέσα στο χρόνο. Ο νους σκέφτεται μέσα από συνήθειες, έχει διαπλαστεί να δέχεται τη βαθμιαία πορεία και έχει καταλήξει να θεωρεί το χρόνο σαν το μέσο επίτευξης της ελευθερίας από τη βία. Με την κατανόηση του ψέματος της όλης αυτής πορείας, βλέπει κανείς την αλήθεια της βίας, και αυτό είναι ο λυτρωτικός παράγοντας, όχι το ιδανικό ή ο χρόνος.

        Όμως, δεν είναι πολύ δύσκολο να ελευθερώσει κανείς το νου από την συνήθεια;

        Είναι δύσκολο μόνο όταν μάχεσαι τη συνήθεια. Πάρτε τη συνήθεια του καπνίσματος, το να μάχεσαι αυτή την συνήθεια είναι να της δίνεις ζωή. Η συνήθεια είναι μηχανική, και το να της αντιστέκεσαι είναι να τροφοδοτείς τη μηχανή, να της δίνεις περισσότερη δύναμη. Αλλά αν εξετάσεις το νου και παρατηρήσεις τον σχηματισμό των συνήθειών σου, τότε με την κατανόηση του πλατύτερου ζητήματος, το μικρότερο γίνεται ασήμαντο και διαλύεται.

        Γιατί ο νους δημιουργεί συνήθειες;

        Να έχετε επίγνωση των τρόπων που δρα ο νους σας, και θα ανακαλύψετε γιατί. Ο νους δημιουργεί συνήθειες για να είναι εξασφαλισμένος, ασφαλής, βέβαιος, ανενόχλητος,, για να έχει συνέχεια. Η μνήμη είναι συνήθεια. Η ομιλία της γλώσσας είναι μία λειτουργία της μνήμης, της συνήθειας, αλλά κι εκείνο που εκφράζει κανείς σε μία γλώσσα, μία σειρά σκέψεων και αισθημάτων, είναι επίσης κι αυτό συνήθεια, που βασίζεται πάνω σε ό,τι του έχουν πει, στην παράδοση και τα λοιπά. Ο νους κινείται από το γνωστό στο γνωστό, δεν υπάρχει ποτέ ελευθερία από το γνωστό. Αυτό μας ξαναφέρνει εκεί όπου ξεκινήσαμε. Γενικώς παίρνουν ως δεδομένο ότι ο χρόνος είναι απαραίτητος για την πραγμάτωση του Υπέρτατου. Αλλά εκείνο που η σκέψη μπορεί να σκεφτεί εξακολουθεί να βρίσκεται μέσα στο πεδίο του χρόνου. Ο νους δεν μπορεί με κανένα τρόπο να διατυπώσει το άγνωστο. Μπορεί να κάνει υποθέσεις περί του αγνώστου, μα οι υποθέσεις του δεν είναι το άγνωστο.

        Τότε γεννιέται το πρόβλημα, πως μπορεί κανείς να πραγματώσει το Υπέρτατο;

        Όχι μέσω μιάς μεθόδου. Το να εξασκείς μία μέθοδο είναι το να καλλιεργείς μία ακόμα σειρά μνημών που σε δένουν στο χρόνο, αλλά η πραγμάτωση είναι δυνατή μόνο όταν ο νους δεν είναι πλέον δεμένος με τον χρόνο.

        Μπορεί ο νους να ελευθερώσει τον εαυτό του από τα δεσμά που ο ίδιος έχει δημιουργήσει; Δεν είναι απαραίτητος ένας εξωτερικός παράγων;

        Όταν προσβλέπετε σε έναν εξωτερικό παράγοντα, επιστρέφετε και πάλι στο καλούπι σας, στα συμπεράσματά σας. Το μόνο που μας ενδιαφέρει, είναι η ερώτηση: μπορεί ο νους να ελευθερώσει τον εαυτό του από τα δεσμά που ο ίδιος έχει δημιουργήσει; Κάθε άλλη ερώτηση είναι άσχετη και εμποδίζει το νου να προσέξει αυτή την ερώτηση. Δεν υπάρχει προσοχή, όταν υπάρχει κίνητρο, η πίεση για επίτευξη, για πραγμάτωση δηλαδή, όταν ο νους επιδιώκει ένα αποτέλεσμα, ένα σκοπό. Ο νους θ’ ανακαλύψει τη λύση αυτού του προβλήματος, όχι με την επιχειρηματολογία, τις γνώμες, τις πεποιθήσεις, αλλά με την ένταση αυτής της ίδιας της ερώτησης. …

=============

Σήμερα ξεκινήσαμε κάπως απότομα τη κουβέντα μας, αλήθεια, τώρα που μιλήσαμε για το ζήτημα αυτό πως νιώθετε;

        Ά … νιώθω πολύ καλά, όλο το κλίμα είναι καταπληκτικό, και ο καφές, σπάνια πίνω τόσο γευστικό καφέ, ίσως όμως να συμβαίνει αυτό επειδή βλέπω πως πράγματι, είμαστε μέρος αυτής της μοναδικής και αδιαίρετης εικόνας που είναι παντού.

        Τι λέτε, φεύγουμε;